Türk Dil Kurumu (TDK) tanımına göre, “kadın” ifadesi yetişkin bir dişi bireyi ifade eder. Aynı zamanda, bir toplum veya aile içinde saygınlığı en yüksek olan kadına “ana kadın” denilmektedir. “Kadın” terimi genellikle cinsiyeti belirtmek için kullanılırken, “bayan” sözcüğü ise daha çok resmi olmayan durumlarda ve cinsiyet vurgulanmadan birine hitap etmek için tercih edilir. Peki kadınlar bayan denmesinden neden rahatsız olurlar? İşte haberimizde detaylarını açıkladık...
Neden bayan değil kadın denir?
Türkiye’de “kadın” ifadesinin “bayan” yerine kullanımı, toplumsal cinsiyet adaleti ve dildeki cinsiyet ayrımcılığını vurgulama niyetiyle bir seçimdir. “Kadın” sözcüğü yetişkin bir dişi bireyi ifade ederken, “bayan” daha çok resmiyet içeren bir hitap biçimi olarak karşımıza çıkar. “Bayan” kelimesinin zaman zaman kadınları aşağılayıcı ya da onların cinsiyetini ikinci plana atan bir şekilde kullanılabilmesi nedeniyle, cinsiyet eşitliği yanlıları tarafından “kadın” teriminin kullanımı önerilmektedir.
Bu tercih, kadınların toplum içindeki konumlarını daha isabetli bir biçimde yansıtmayı ve cinsiyetçi dil yapısından uzak durmayı hedefler. “Kadın” sözcüğünün tercih edilmesi, aynı zamanda kadın haklarına ve cinsiyet eşitliğine atfedilen değerin altını çizmek için de büyük önem taşır.
Bayan kelimesi neden rahatsız eder?
“Bayan” ifadesi, toplumsal cinsiyet ayrımcılığına işaret edebileceği ve kadınların toplumdaki yerini küçümseyebileceği için bazen rahatsız edici bulunabilir. Bu kelime genelde resmi bir hitap olarak kullanılırken, “kadın” kelimesi cinsiyet tanımlaması için tercih edilir. Bu yüzden, cinsiyet ifade etmek istendiğinde “bayan” yerine “kadın” kullanmak daha uygundur.
Bunun yanı sıra, “bayan” terimi, kadınları cinsiyetlerinden soyutlamaya çalışan patriarkal bir sistemin göstergesi olarak algılanabilir. Bu sebeple, “hanımefendi” gibi daha saygılı ve köklü bir alternatif kullanımı önerilmektedir.Toplumsal cinsiyet eşitliği ve dilin gücü konusunda önemli bir mesele olan bu durum, “bayan” yerine “kadın” kelimesinin kullanılmasını tercih eden kişiler için önem taşır.
Bayan kelimesi neden istenmiyor?
Kadınlar, “bayan” teriminin kullanımından duydukları rahatsızlığı uzun süredir ifade ediyorlar. Bu rahatsızlık, “bey-bayan” hitap şekline karşı değil, cinsiyet belirtmek için “erkek” kelimesinin karşılığı olarak “bayan” kelimesinin kullanılmasına yöneliktir. “Bayan” kelimesi bir cinsiyeti değil, bir hitap şeklini ifade eder; bu nedenle cinsiyet belirtmek için kullanılması dilbilgisi açısından yanlıştır. Peki, bu kadar rahatsızlık ve itiraza rağmen, neden “kadın” kelimesi kullanılmaktan kaçınılıyor?
İki cinsiyetin betimlendiği durumlarda, “erkek” kelimesine karşılık “bayan” kelimesinin kullanılması genellikle nezaketle açıklanır. Bu, “kadın” kelimesinin olumsuz bir anlam taşıdığı varsayımına dayanır. “Bayan” kelimesinin ısrarla tercih edilmesi, nezaketten çok, “kadın” kelimesinin cinsellik ve kız-kadın ayrımına yaptığı atıflardan kaynaklanır. Burada, kız-kadın ayrımı, yaş farkını değil, daha çok kadının medeni durumuna, bekaretine ve cinselliğine atıfta bulunur. “Oğlan-erkek” ayrımında da cinsellik atfı olmasına rağmen, “erkek” olmak, “kadın” olmaktan farklı olarak olumsuz anlamlardan arındırılmıştır.
Bu durum bir eşitsizliği gösterir ve kadınların itirazı burada devreye girer. Oğlan çocuklarının sünneti ve yetişkinliğe geçişi toplum tarafından kutlanırken, kadının regl oluşu ve cinselliği deneyimlemesi örtbas edilir ve utanç verici olarak görülür. “Kadın” kelimesinin cinsellikle ilişkilendirilerek kullanılması, bu kelimenin ayıp veya kaba olarak algılanmasına yol açar. “Erkek” kelimesi de cinsellikle ilişkilendirilir, ancak olumsuz bir anlam taşımadığı için kullanımında bir nezaket endişesi yoktur.
Bu bağlamda, “kadın” yerine “bayan” kelimesinin kullanılması, ayrımcı bir zihniyetin dilsel tezahürü olarak görülmelidir. Hangi gerekçeyle olursa olsun, “bayan” demek, bu ayrımcılığı ve şiddeti meşru kılar. “Kadın” kelimesini benimsemek, kelimenin çağrıştırdığı olumsuz anlamlara ve cinsellik atıflarına karşı durmak anlamına gelir ve bu nedenle önemlidir.
Kadınlar olarak, anne, abla, eş, bacı gibi kategorilere sıkıştırılmadan, ayrımcılık ve şiddete maruz kalmadan, makul ve kabul edilebilir olmak zorunda kalmadan, tüm sıfatlardan ve etiketlerden bağımsız, korkusuzca ve özgürce yaşamak istediğimiz bir dünyayı hayal ediyoruz. Henüz eşit değiliz, kat etmemiz gereken çok yol var, ancak umutsuz değiliz. Toplumsal değişimin dilde başladığına inanıyoruz. “Bayan” kelimesinin kadına karşı ayrımcılığı meşrulaştırdığı için, vurgulamaya devam edeceğiz: Kadın. “Bayan” değil, “kadın”!
