Bu konumuzda siz değerli okuyucularımızla hangi ilçenin en iyi kayısı yetiştirdiğini tartışacağız. Tabikide bu iki ilimizin kayısıları kıyaslanamayacak kadar güzeldir bizde elimizden geldiğince bu konuyu sizlere açmaya çalışacağız. Öncelikle kayısı hakkında temel bilgilere göz atalım sonrasında da gerekli anketler ve çalışmalarımız sonucunda bu konuya bir cevap bulacağız.

Malatya İli mi? Iğdır İli mi? En güzel kayısı nerede yetişiyor? İşte cevaplar...

Kayısı

Kayısı (Prunus armeniaca), Rosaceae (gülgiller) familyasından, 2–10 m yüksekliğinde, dikensi ve tüysüz, Prunus cinsinden bir ağaçtır. Yerli yayılımı, kapsamlı tarih öncesi ekimi nedeniyle biraz belirsizdir. Genetik araştırmalar, Orta Asya’nın ana vatanı olduğunu göstermektedir. Birçok ülkede yaygın olarak yetiştirilir ve birçok yerde yabani olarak bulunur.

Kayısı kelimesinin kökeni Arapça ḳys kökünden gelen ve “zerdalinin iyi ve iri cinsi” manasındaki (ḳaysī) sözcüğünden alıntıdır. Bu sözcük Arapça “kıyaslama, ölçme” anlamındaki (ḳays) sözcüğünden +ī ekiyle türetilmiştir. Türkçede ilk olarak 1360’a tarihlenen Dânişmendnâme eserinde bahsi geçmektedir.

Zerdali ise Türkiye’nin bazı bölgelerinde genel olarak kayısı anlamında kullanılabilmekle birlikte, kayısının Akdeniz’de yetişen daha küçük meyveli kültivarlarına atıfta da bulunabilir. Tarihi açıdan zerdali kayısıyı belirtmek için kullanılmasına rağmen günümüzde bu anlamlara evrilmiştir. Zerdali kelimesinin kökeni Farsça "kayısı” manasındaki (zardālū) sözcüğünden alıntıdır. Bu sözcük motamot çevrildiği takdirde “sarı erik” anlamına gelir ve Farsça “sarı” manasındaki (zard) ve erik cinsi meyvelerin genel adı olarak kullanılan (ālū) sözcüklerinin bileşiğidir. Türkçede ilk kullanımı 1400’lerin öncesinde görülmektedir.

Meyve Klasik Dönem’de Yunan kaynaklarında Ermenistan ile ilişkili isimler (Ἀρμενιακὰ) ile bilinmekteydi. Bitkinin isminin bir bilimsel kaynakta Ermenistan ile özdeşleştirilmesi ilk olarak İsviçreli botanist Gaspard Bauhin’in 1623’de yazılmış Pinax Theatri Botanici eserinde türe “Ermenistan elması” anlamına gelen Mala armeniaca denmesiyle kaydedilmiştir. Bu kalıp Gaius Plinius Secundus’a atfedilse de bu savı destekleyen bir kaynak yoktur. Linnaeus Bauhin’in ismini 1753’de yayımladığı Species Plantarum eserinde kullanmasıyla Prunus armeniaca Linnaeus sistemine girmiştir.

Latincede “zamanından önce olgunlaşan” anlamına gelen ve kayısının şeftaliden önce olgunlaşmasına atıfta bulunan (persica) praecocia söz öbeğiyle bilinen kayısı, daha sonra Grekçeye πραικόκιον (praikókion) olarak alıntılanmıştır. Bu dilden Süryaniceye “bārqoqa” olarak geçmiştir. Süryaniceden Arapçaya ise “al-barqūq” veya “barquq” olarak geçmiştir.

Avrupa’da konuşulan pek çok dilde kayısı için kullanılan kelimelerin kökeni Arapça al-barqūq/barquq kelimelerine dayanır.

Bu örnekler arasından şu diller yer alır:

  • İspanyolca -  albaricoque
  • İtalyanca  -  albicocca
  • İngilizce  -  apricot
  • Fransızca  -  abricot
  • Katalanca  - albercoc
  • Almanca  -  Aprikose
  • Baskça  -  arbeletxeko
  • Rusça  -  абрико́с
  • Adıgece  -  абрико́с
  • Tatarca  -  абрико́с

Malatya mı Iğdır mı En Güzel Kayısı Nerede Yetişiyor 1

Dünyada kayısı üretimi

Kayısı, hem taze hem de kuru olarak tüketilen lezzetli ve besleyici bir meyvedir. Kayısı yetiştiriciliği, dünyanın birçok ülkesinde yapılan önemli bir tarımsal faaliyettir. 

Kayısı, özellikle Akdeniz ikliminin hakim olduğu bölgelerde yetişen bir meyvedir. Dünyanın en büyük kayısı üreticisi ve ihracatçısı Türkiye’dir. Türkiye’yi Özbekistan, İran, Cezayir, Pakistan ve İspanya takip etmektedir.

Dünya Gıda Örgütü (FAO) verilerine göre, 2017 yılında dünyada 536 bin hektarlık alanda yaklaşık 4,3 milyon ton taze kayısı üretimi yapılmıştır. Hektara verim 7.942 kilogramdır. Dünya nüfusu dikkate alındığında kişi başına düşen taze kayısı miktarı yaklaşık 0,5 kg gibi çok düşük düzeydedir.

Kayısı üretiminin büyük bir kısmı kuru kayısı olarak işlenmektedir. Kuru kayısı, uzun raf ömrü, besin değeri ve lezzeti nedeniyle dünya çapında talep gören bir üründür. Dünya kuru kayısı üretiminin yaklaşık %57’si Türkiye tarafından karşılanmaktadır. Türkiye’nin en önemli kuru kayısı üretim merkezi Malatya’dır.

Kayısı üretimi ve ihracatı, Türkiye için stratejik bir öneme sahiptir. Kayısı, hem tarım sektörünün hem de ekonominin gelişmesine katkı sağlamaktadır. Kayısı yetiştiriciliği, binlerce çiftçiye istihdam ve gelir imkanı sunmaktadır. Kayısı ihracatı ise Türkiye’nin döviz girdisini artırmaktadır.

Malatya'da kayısı üretimi

Malatya, kayısı üretimi ve ihracatında dünyanın lider şehridir. Malatya’nın kayısıya sahip olması, hem tarım hem de ekonomi açısından büyük bir avantajdır.

Malatya, dünya üretiminin yüzde 90’ını karşıladığı ve dünyanın her kıtasına ihracı yapılan altın değerinde bir ürün olan kayısıya sahiptir. Malatya’da yaklaşık 50 çeşit kayısı yetiştirilmektedir. Kayısı, hem taze hem de kuru olarak tüketilmekte ve birçok sektörde kullanılmaktadır.

2019 yılında Malatya’nın kayısı üretimi ve ihracatı şu şekilde gerçekleşmiştir:

  • Yaş kayısı - Üretim (ton) 391.792    -    İhracat (ton) 8.000
  • Kuru kayısı - Üretim (ton) 87.642    -    İhracat (ton) 80.000

Malatya, kayısı sayesinde hem tarım sektörünün hem de ekonominin gelişmesine katkı sağlamaktadır. Malatya, bir marka şehir ve Dünya Kayısı başkenti olarak hafızalara kazınmıştır.

Iğdır'da kayısı üretimi

Iğdır, Türkiye’nin en doğusunda yer alan bir ildir. Iğdır’da kayısı üretimi, Türkiye’nin en önemli meyve üretimlerinden biridir.

Iğdır’da yaklaşık 20 çeşit kayısı vardır. Iğdır kayısısı, sarı renkli, iri, az şekerli ve aromalıdır. Iğdır kayısısı, coğrafi işaret ile tescillenmiştir.

2015 yılında Iğdır ilinde kayısı üretimi ve ihracatı şu şekilde gerçekleşmiştir:

  • Kayısı - Üretim alanı (dekar) 27.000 - Meyve veren ağaç sayısı (adet) 211.000 - Üretim (ton) 37.000 - Dekara verim (kg) 178 - Türkiye üretimine katkı (%) 2

Iğdır’da kayısı hasadı haziran ayının son haftasında başlar. Kayısıların büyük bir kısmı taze olarak tüketilir veya pazarlanır. Bazı kayısılar ise kurutulur veya işlenir. Iğdır’ın coğrafi işaretli kayısısı, bahçede 6 ila 9 lira arasında alıcı bulur. Bu sene 40 bin ton kayısı üretimi beklenmektedir.

Iğdır’da kayısı üretimi ve pazarlaması ile ilgili bazı sorunlar da vardır. Bunlar arasında iklim değişikliği, hastalık ve zararlılar, pazarlama zorlukları, yetersiz destekleme ve teşvikler sayılabilir. Bu sorunların çözümü için çeşitli çalışmalar yapılmaktadır.

Iğdır’da kayısı üretimi, hem tarım hem de ekonomi açısından önemli bir konudur. Iğdır kayısısı, hem kalitesi hem de lezzeti ile dikkat çekmektedir. Iğdır’ın kayısı üretimi ve ihracatını artırmak için çalışmalarını sürdürmesi gerekmektedir.

Malatya İli mi? Iğdır İli mi? En güzel kayısı nerede yetişiyor?

Genel olarak Malatya ve Iğdır'ın kayısı üretimi ve ihracatı açısından Türkiye’nin en önemli illeri olduğunu söyleyebiliriz. Malatya, dünyanın en kaliteli kayısılarını yetiştiği yer olarak biliniyor. Malatya, dünya üretiminin yüzde 90’ını karşıladığı ve dünyanın her kıtasına ihracı yapılan altın değerinde bir ürün olan kayısıya sahiptir. Malatya’da yaklaşık 50 çeşit kayısı yetiştirilmektedir. Kayısı, hem taze hem de kuru olarak tüketilmekte ve birçok sektörde kullanılmaktadır.

En güzel kayısı nerede yetişiyor? sorusu sıkça soruldu. Bizde elimizden geldiğince haberimizde bu konuya açıklık getirmeye çalıştık. Sonuç olarak En güzel kayısı nerede yetişiyor? sorusunun cevabı Malatya'dır.

Kaynak: Mehmet Pamuk