Menemen Olayı olarak bilinen, Öğretmen Mustafa Fehmi Kubilay’ın Menemen’de askerlik yaparken şehit edilmesinin 93. yılında anma töreni düzenlendi. Asteğmen Mustafa Fehmi Kubilay, Menemen’de şehit düştüğü için anılıyor. Peki Şehit Öğretmen Kubilay kimdir? İşte detaylar...
İzmir’in Menemen ilçesinde cumhuriyet karşıtı bir grup tarafından katledilen Asteğmen Mustafa Fehmi Kubilay ile Bekçi Hasan ve Bekçi Şevki, şehitliklerinin 93. yılında anma töreniyle yad edildi. Asteğmen Kubilay’ın vefatının yıl dönümünde, onun ve Menemen Olayı’nın ayrıntıları merak edilmekte. Peki Şehit Öğretmen Kubilay kimdir? Kubilay'ı kim öldürdü? Menemen Olayı Atatürk ne yaptı? İşte ayrıntılar...
Şehit Öğretmen Kubilay kimdir?
Mustafa Fehmi Kubilay, 1906’da Adana’nın Kozan ilçesinde Girit kökenli bir ailede doğmuştur. Babasının adı Hüseyin, annesinin adı Zeynep’tir. 1930 yılında İzmir’in Menemen ilçesinde askerlik görevini yaparken, cumhuriyete karşı ayaklanan bir grup tarafından 23 Aralık 1930’da katledilmiştir.
Mustafa Fehmi Kubilay (Wikipedia)
Bu olay, cumhuriyet tarihinde Şeyh Said İsyanı’ndan sonra yaşanan ikinci büyük gerici saldırı olarak kabul edilir ve “Menemen Olayı” veya “Kubilay Olayı” olarak anılır. Olayın ardından devlet yetkilileri ve TBMM sert tepki göstermiş, bölgeye sıkıyönetim ilan edilmiş ve failler yargılanmıştır. Bu süreçte yapılan konuşmalar, mesajlar, kararlar ve tutanaklar arşivlerde tam olarak bulunmaktadır.
Kenan Evren Kubilay Olayı ile ilgili neler dedi?
Kubilay’ın katledilişi sadece yönetim seviyesinde değil, halkta da büyük yankı uyandırdı. Türkiye’nin 7. Cumhurbaşkanı Kenan Evren o zaman 13 yaşındaydı ve olayın etkisini, duygularını şöyle dile getirmiştir:
Kubilay Olayı bende ve sınıftaki arkadaşlarım üzerinde büyük etki yarattı. Zira genç bir subayın öyle hunharca şehit edilmesi elbette ki bizi etkileyecekti. Bunun etkisi altında uzun süre kaldım.
Bir aralık bu katliamı yapanların yakalandığını ve istasyonda tren beklediğini söylediler. 5–6 arkadaşla beraber hemen istasyona gittik. Onu şehit eden, Kubilay'ı şehit eden hainleri orada gördüm. Bende o kadar derin bir iz bırakmış ki bu, o sırada kara kalemle resme başlamıştım. İlk resmimi Kubilay'ın resmi olarak yaptım. Hatırlarım ve güzel de resimdi. Keşke saklasaydım da yanımda hatıra olarak kalsaydı.
Mustafa Fehmi Kubilay nasıl öldü?
Menemen Olayında bir grup dini fanatik, cumhuriyet rejimine karşı ayaklandı ve askeri birliğe saldırdı. Alay komutanı, olayı bastırmak için yedek subay Kubilay’ı ve bir grup askeri görevlendirdi. Kubilay, eylemcilerle konuşup teslim olmalarını istedi ancak silahla vuruldu. Askerlerin silahları ise gerçek mermi değil, manevra mermisiydi. Eylemcilerin lideri Derviş Mehmet, kendisinin kurşun geçirmez olduğunu ve tanrısal bir görevi olduğunu iddia etti.
Kubilay, yaralı olarak caminin bahçesine kaçtı ama Derviş Mehmet ve yandaşları onu takip etti. Derviş Mehmet, çantasından bir bağ bıçağı çıkarıp Kubilay’ın kafasını kesti. Bir tanık, Derviş Mehmet’in Kubilay’ın kanını içtiğini söylemiştir.
Mustafa Fehmi Kubilay kaç yaşında öldü?
Şehit Öğretmen Kubilay öldüğünde 24 yaşındaydı.
Kubilay'ı kim öldürdü?
Mustafa Fehmi Kubilay, İzmir'in Menemen İlçesi'nde asteğmen rütbesiyle askerlik görevini yaparken 23 Aralık 1930'da Vatan haini Derviş Mehmet'in başında olduğu gerici bir grup tarafından şehit edilmiştir.
Derviş Mehmet kimdir?
Derviş Mehmet, 23 Aralık 1930’da Menemen’de Asteğmen Kubilay’ı öldüren ve kısa süre sonra idam edilen bir dini liderdir. Kendisini mehdi olarak ilan etmiş ve halifelik istemiştir. Menemen Olayı olarak bilinen bu olay, Cumhuriyet’in laiklik ilkesine karşı bir isyan girişimi olarak değerlendirilmiştir.
Menemen Olayı Atatürk ne yaptı?
Atatürk, Menemen Olayı olduğu sırada İçişleri Bakanı Şükrü Kaya ile Trakya’ya gitmiştir. Edirne’nin Kemalköy ilçesinde belediye binasında olayı duyan Atatürk’ün verdiği ilk tepki budur:
Bu ne haldir! Bu, Cumhuriyet’in ve bizim başımızı kesmektir. Bundan bütün Menemen sorumludur. Bu kasaba ‘ville modite’ (lanetli şehir) ilan edilmeye müstahak olmuştur.”
Atatürk, 28 Aralık 1930’da Kubilay’ın şehit edilmesi ve Menemen halkının bir bölümünün bunu alkışlaması üzerine Genelkurmay Başkanı Fevzi Paşa’ya bir yazı gönderiyor ve bunun Cumhuriyetçiler ve yurtseverler için utanç verici olduğunu söylüyor.
TBMM, 1 Ocak 1931’de Menemen Olayı’nı ele alıyor. Başbakan İsmet Paşa, bu olayın üç ay süren bir planın sonucu olduğunu ve dinin istismar edildiğini ifade ediyor. Ayrıca laiklik ilkesine dikkat çekiyor. Yapılan oylama sonucunda Menemen, Balıkesir ve Manisa merkezde sıkıyönetim ilan edilmesi kararlaştırılıyor.
Şehit Asteğmen Mustafa Fehmi Kubilay’ın Şapkası, ( Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Arşivi)
Atatürk, 7 Ocak 1931’de Çankaya Köşkü’nde bir toplantı düzenliyor. Toplantıya Başbakan İsmet Paşa, Meclis Başkanı Kazım Paşa, Milli Müdafaa Vekili Zeki Bey ve Sıkıyönetim Komutanı Fahrettin Paşa katılıyor.
Atatürk, bu toplantıda olayın siyasi yönünün araştırılmasını, Nakşibendi tarikatının ortadan kaldırılmasını, suçluların cezalandırılmasını, idam kararlarının uygulanmasını, olaya sessiz kalan veya destek veren Menemen halkının sürgün edilmesini ve bazı gazetelerin de soruşturulmasını talep ediyor. İsmet Paşa, bu taleplerin çok ağır olduğunu belirtiyor. Bunun üzerine Atatürk, Menemen’in ‘lanetli şehir’ ilan edilmesi ve halkının sürgün edilmesi gibi taleplerinden vazgeçiyor.
Menemen irtica ayaklanmasının failleri
Korgeneral Mustafa Muğlalı’nın başkanlığında bir askeri mahkeme oluşturuluyor. Menemen’de 15 Ocak 1931’de başlayan yargılama 24 Ocak 1931’de sona eriyor. Mahkeme 105 sanıktan 37’sine idam cezası veriyor. Diğer sanıklar ise farklı cezalara mahkum ediliyor. 27 sanık ise beraat ediyor. TBMM, 2 Şubat 1931’de 28 kişinin idamını onaylıyor. İdam cezaları 4 Şubat 1931’de Menemen’de idam ediliyor.
Atatürk'ü bu fotoğraftaki kadar öfkeli görmemiştik. Bu fotoğraf 03.02.1931'de İzmir Türk Ocaklarında çekilmişti, peki ama Atatürk neden böyle öfkeli bakıyordu?
"Bu tarihten yalnızca bir gün sonrası Menemen'de Kubilay'ı şehit eden hainlerin hepsinin asılarak idam edildiği gündür."
